Epigenetica: de invloed van ervaringen en omgeving

Onderzoekers hebben ontdekt dat bijvoorbeeld stress en roken epigenetische veranderingen kunnen veroorzaken. Door epigenetische veranderingen verandert de functie van een gen zonder dat de DNA-code verandert. Je kunt het vergelijken met de noten in een muziekstuk. Alle noten in het stuk zijn de code van het erfelijke materiaal. De noten zijn hetzelfde gebleven, maar je houdt één noot langer aan. De muzieknoot (‘de code’) is niet veranderd en ook het muziekstuk (‘al het erfelijke materiaal’) niet. Maar de epigenetische verandering (de andere duur van de noot) maakt dat het gen toch anders werkt. Als in je leven epigenetische veranderingen ontstaan, kun je deze ook doorgeven aan eventuele kinderen.

Epigenetische veranderingen ontstaan omdat genen door bijvoorbeeld stress, roken of eetgewoontes aan of juist uit worden gezet. Op een gen ligt de informatie om een eiwit aan te maken. Al deze eiwitten hebben een taak in het lichaam. Als een gen actief is, kan eiwit zijn werk doen. Als het gen inactief wordt, kan het eiwit niet meer worden aangemaakt en daardoor zijn taak niet meer uitvoeren. Gaat het bijvoorbeeld om een eiwit dat een rol speelt bij de ontwikkeling van de hersenen, dan kan het inactief maken van dit eiwit er voor zorgen dat er iets mis gaat met de ontwikkeling van de hersenen.

Epigenetische veranderingen ontstonden bijvoorbeeld tijdens de Hongerwinter in 1944-1945. Toen hadden veel mensen te weinig te eten. Het effect daarvan op vrouwen die in die tijd zwanger waren, is onderzocht. Bepaalde ‘groei’genen bleken anders te zijn afgesteld. Dat hielp de kinderen in de baarmoeder het gebrek aan voedsel goed op te vangen. Maar door deze andere afstelling van onder meer het IFG2-gen, hadden deze zelfde kinderen later meer gezondheidsproblemen, zoals overgewicht, een hoog cholesterol en meer kans op hart- en vaataandoeningen. Dit wordt ‘metabolic imprinting’ genoemd.

Andere voorbeelden 

Overstimulatie van receptoren leidt in de meeste gevallen tot afname van gevoeligheid. Denk bijvoorbeeld aan insuline resistentie (IR). IR ontstaat door een daaraan voorafgaande overproductie van insuline (hyperinsulinisme). Door bijvoorbeeld een lange tijd te veel en te vaak suiker en zoetstoffen te eten. Deze overstimulatie kan voor allerlei stoffen ontstaan door te hoge concentraties van de natuurlijke signaalstof maar ook door chemische stoffen van buiten het lichaam die de eigenschap hebben aan dezelfde receptoren te hechten.

Volgens het werk van Csaba e.a. is de perinatale periode (periode tussen conceptie, geboorte en grofweg eerste levensjaar) de meest ontvankelijk periode voor het proces van imprinting. De gevolgen zijn vaak levenslang en deze verstoorde gevoeligheid kan in veel gevallen over generaties  doorgegeven worden, dit heet ‘transgenerationele imprinting’.

Zo kan het gebruik van synthetisch oxytocine, om de geboorte op te wekken, de oxytocine-receptoren van de pasgeboren baby levenslang op een verlaagde gevoeligheid zetten waardoor er geen normale reactie op de eigen (natuurlijke) oxytocine productie mogelijk is. Dit kan gevolgen hebben voor hechting, rust en ontspanning en gevoel van veiligheid binnen een sociale context. Ook kan het gebruik van hormonale anticonceptiva door vrouwen er toe leiden dat de receptor-gevoeligheid van de vrouwelijke hormonen verstoord raakt. Deze werking kan ook voor andere medicijnen gelden en tevens voor latent aanwezige (virale) infecties.

Epigenetische ontregeling herstellen